Her yıl bir kere okuyup da hala çok sevdiğiniz, her okuma da hem üslubu hem tematik kapsayıcılığıyla sizi ilk okumanızdaki kadar saran bir eser var mıdır?

 

Sizi bilmem. Ancak benim için her okumada “şunu ben niye yazamadım?” sorusunu sorduran bir kısa roman var.

 

George Orwell’in Hayvan Çiftliği’ni her yıl 11 Eylül tarihinde bir kere daha okumak ve her okumada kıskandıran bir öngörüyü görmek bana karmaşık duygular yaşatır. Hazzı ve ıstırabı eş zamanlı olarak yaşatan bir tecrübe olur her okuma ayinim.

 

Özetlenmesi zor olan eserde Bay Jones, çiftliğindeki hayvanları ihmal etmekte ve onların ürettiklerini de har vurup harman savurmaktadır. İhtiyar Major adında popüler bir domuzun ortaya attığı devrim projesi diğer hayvanlara ilham olur ve o rüya konuşmasını anlattıktan sonra İhtiyar Major ölür. Ancak hayvanlar Kartopu ve arkadaşlarının önderliğinde devrimi başlatırlar ve Bay Jones’u ve karısını çiftlikten atarlar. Artık çiftlik, “Hayvan Çiftliği” diye anılacaktır. Domuzların iktidarı başlar ve hayvanların asıl sınavı da o zaman başlar.

 

1917 Bolşevik Devrimi ve sonrasındaki gelişmeleri fabl tarzında anlatan eser, yüksek ideallerin nasıl zamanla toplumdan destek alarak, topluma zulmetme mekanizmasına dönüştüğünü anlatır.

 

Önce Çiftliğin kimliği belirlenir, sonra da kuralları. Aslında her ikisi de, insan olan Bay Jones’a benzememek üzerine kuruludur. Yani, Hayvan Çiftliği aslında Bay Jones’ın temsil ettiği her şeyin tam tersi olmak demektir. Yani tam bir antitezdir. Bütün kimliği anti-Jones olmak üzerine kurulunca, aslında Çiftliğin kimliği Jones üzerinden tanımlanmış olur.

 

Çiftlik idaresini ele alan domuzlar kısa zamanda Jones’un yaşadığı yerin, yediklerinin, içtiklerinin, yaptıklarının çok da fena olmadığını keşfederler. Çiftlikteki diğer hayvanların gözlerin önünde, daha önce sakladıkları ve yasak olan şeyleri alenen de yapmaya başlarlar.  Hatta yaptıkları şeyleri aslında Çiftlikteki diğer hayvanlar için yaptıklarına, artık mankurtlaşmış diğer hayvanları ikna ederler. İkna olmayanları da korkuyla sustururlar. Korku propagandasının en önemli mekanizması da artık.

 

Ne de olsa, “Bütün hayvanlar eşittir. Fakat bazı hayvanlar ötekilerden daha fazla eşittir.”

 

Başlangıçta Troçki’yi temsil eden Kartopu hayvanlara okumayı öğretir, bir değirmen yapılması taraftarıdır. Artık iktidardaki Domuzlar arasında pasta payı kapma yarışı başlamıştır. Napolyon değirmene önce karşı çıkar, Kartopu'nu çiftlikten kovdurduktan sonra ise değirmenin yapımını ister. Kartopu gitmiştir ancak, propaganda devam başlar ve Çiftlikte olan her kötü olaydan Kartopu sorumludur artık!

 

Yeni lider Napolyon, köpekleri eğitir ve bir polis gücü haline getirir, Kartopu'nu çiftlikten kovar, insanlarınkinden daha baskıcı bir yönetim kurar. Hala birazcık direnme gücü olan hayvanlara karşı yapılan korku propagandası her zaman “Yoksa Bay Jones’un geri gelmesini mi istiyorsunuz?” olur. Hayvanlar artık hangisinin daha iyi olduğunu bile anlamadan Bay Jones’un kendi başına bri korku remizi olarak kabul eder, içselleştirir.

 

Bir gün domuzlar insanlara Çiftlikte davet verirler. Diğer hayvanlar epey bir süre izlerler. Gerekçeler gerçeklerin yerini almıştır…

 

Ancak bıçak kemiğe dayanır ve son bir gayretle Çiftlik sakinleri insanların yaptığı her şeyi insanların ötesinde bir şevkle yapmayı adet edinen hayvanları insanlarla beraber kovalar kaçırırlar.

Domuzlarla insanlar birbirine karışarak kaçmaya başlarlar. Kitabın son satırlarında şöyle bir ifade geçer: “Hayvanlar bir insanlara baktılar bir kaçan hayvanlara (domuzlara). Bir hayvanlara baktılar bir insanlara. Ancak hangisinin hangisi olduğunu anlamak imkânsız hale gelmişti.”

 

İşte ben Eylül aylarını, bundan dolayı sevmiyorum.  

Sadece 1980 yılından beri değil, Mehmet Rauf’un Eylül (1946) romanından beri.

Eylül’deki yasak aşk birilerine geçici mutluluklar yaşattı belki.

Lakin romandaki son gece konakta yangın çıkar. Herkesi bir telaş ve korku alıp götürür. Canlarını zor kurtarırlar. Suat ortalıklarda yoktur. Süreyya alevlerin içine doğru “Suat!” diye ilerlemektedir. Ama ötesine cesaret edemez. Necip, bir haykırışla içeriye fırlar. Her ikisi de çöken tavanın altında can verirler.

 

Ve bana öyle geliyor ki, Amerikan hafızasındaki 11 Eylül etkisi, Türkiye’de 12 Eylül olarak tecelli etti ve edecek